عروسک ها و دختر بچه ها
بدر الملوک بامداد در کتاب زن ایرانی می نویسد: [در دوران مشروطیت در برخی خانواده ها] دختر بچه ها به عروسک بازی یعنی دوختن عروسک با پارچه و پنبه و تهیه لباس جهیز عروس و داماد لوازم خانه مشغول می شدند که...
View Articleوغ وغ صاحاب (در گویش عامه)
وغ وغ صاحب . [ وَ وَ ح ِ/ ح َ ] (اِ مرکب ) بازیچه یعنی آلت بازیی است کودکان را که آوازی چون آواز مرغابی از آن برآید. (یادداشت مرحوم دهخدا). وغ وغ صاحاب (در تداول عامه)، آلتی مرکب از دو مقوای مدور که...
View Articleشهرفرنگ
فرهنگ پرده‌خوانی که سنتی دیرین در ایران داشت، پس از دوران مشروطه با آمدن دوربین عکس‌برداری و سینما وارد مرحله تازه‌ای شد. در میان عامه مردم که دستشان از سینما کوتاه بود، پدیده شهر فرنگ رواج یافت. شهر...
View Articleبازی لعب الملوک
بازیی است که مفتاح (مفتاح الملک) در عهد ناصرالدین شاه قاجار باستقبال شطرنج اختراع کرد. نسخه‌ای خطی از دستور این بازی در دست است که مخترع آن در سنه ۱۳۳۴ ه. ق بخط خود نوشته. نویسنده در یک مقدمه و شش فصل...
View Articleدرخت آسوریگ
درخت آسوریگ کهن ترین متن ادبی کودکان ایران است که دیرینگی آن نزدیک به سه هزار سال می رسد. این افسانه نوشتاری، نشانه آشکار پیشینه‌ی دراز ایرانیان در نوشتاری کردن داستان های ویژه کودکان است. بررسی گذرهای...
View Articleطبلک
طبلک استوانه ای کوچک و مقوایی است که بر دو سر آن به جای پوست، کاغذهای محکم و بادامی با چسب کشیده شده است و چوب باریکی- گاه نی حصیر- از سوراخ ایجاد شده در بدنه عبور می کند و بدنه استوانه ای بر سر این...
View Articleکودکستان برسابه
برسابه هوفسپیان در سال ۱۳۱۰ کودکستان برسابه را در تهران بنیاد گذاشت. این کودکستان که کار خود را با آموزش چهار کودک آغاز کرد، بعدها با تلاش کارکنان آن گسترش یافت و توانست با الهام از نظریه‌‌های پرورشی...
View Articleعاق والدین
مثنوی عاق والدین، یکی از بحث‌انگیزترین کتاب‌های ادبیات مکتب‌خانه‌ای به شمار می‌آید. این اثر پیش از نگاشته شدن، به شکل تعزیه و پرده خوانی، برای کودکان و بزرگسالان در کوچه و بازار اجرا می‌شده است. گمان...
View Articleتَکَم
تکم گردانی، نمایشی بود که در آستانه بهار و فرا رسیدن سال نو در آذربایجان به اجرا در می آمد. تکه در گویش اردبیلی به معنای بز نر شاخدار است که با افزودن ضمیر ملکی “م” به آن، واژه تکم به معنای بزم ساخته...
View Articleنَنو
در لغت نامه دهخدا در زیر چند مدخل به معنی ننو اشاره شده است: ننو [ن َ / ن َن ْ ن ُ ] (اِ) ننی .بانوج . دوداة. (یادداشت مؤلف ). قسمی گهواره که از پارچه یا چرم دوزند و از دو طرف آن را با طناب به دودرخت...
View Articleروز جهانی کودک
فلسفه و پیشینه برپایی روز جهانی کودک به سال ۱۹۲۴ برمی گردد. در این سال دو رویداد همزمان اما متفاوت، سبب شد تا توجه به ضرورت برگزاری روز جهانی کودک شکل بگیرد. نخستین رویداد، برگزاری اولین نشست جهانی...
View Articleقارقارک
قارقارک یکی از اسباب بازی های سنتی است همیشه در طبق چوبی اسباب بازی فروش های دوره گرد وجود داشته. این قارقارک با تکه ای از چوب درخت اقاقیا و دم اسب ساخته شده است. بنا به گفته پیرمرد قارقارک فروش...
View Articleلالایی‌ها
لالا لالا گل پسته / باباش بار سفر بسته لالا لالا گل زیره / بچه‌م آروم نمی‌گیره لالا لالا گل آلو / بچه‌م مستست و خواب‌آلو لالایی‌ها، نخستین نغمه‌های زبانی هستند که کودک با آن‌ها آشنا می‌شود و از این راه...
View Articleدُختولوک و مَردولوک
دُختولوک (دُهتولوک) و مَردولوک عروسک‌های مرد و زنی هستند که اهالی استان هرمزگان از چوب درخت مهر یا خرما و اضافه‌های پارچه برای کودکانشان می‌سازند. این عروسک‌ها لباس‌هایی همانند زنان جنوبی بر تن دارند؛...
View Articleموش و گربه
عبید زاکانی، شاعر و نویسنده‌ی بلندپایه سده هشتم هجری، از نخستین کسانی است که در ایران پس از اسلام اثری مستقل برای کودکان آفرید. منظومه‌ی موش و گربه، اثری انتقادی است که در ظاهر برای کودکان اما در حقیقت...
View Articleفرفره
فرفره، یکی از قدیمی ترین اسباب بازی های باستانی شناخته شده در دنیا است. فرفره ها در بین رومیان، مصریان و یونان باستان مورد استفاده قرار می گرفته است. در مورد تاریخ و یا زادگاه اصلی این اسباب بازی زمان...
View Articleنشریه نونهالان
نشریه‌ی نونهالان از نخستین مجله‌های ویژه‌ی کودکان و نوجوانان ۸ تا ۱۴ ساله بود که از مهر ماه ۱۳۲۲ با مدیرمسئولی عبدالله فریار، منتشر شد. این نشریه را سفارت انگلیس منتشر می‌کرد. بخشی از مطالب نونهالان را...
View Articleمکتب‌خانه
فرهنگ مکتب‌خانه‌ای که پیشینه‌ی آن به آغاز دوران اسلامی می‌رسد تا پایان عصر قاجار پابرجا ماند. مکتب‌خانه‌ها در دوران قاجار، سه‌گونه بودند. مکتب‌خانه‌ی آخوندباجی که مکتب‌دار آن عاقله زنی بود و به کودکان...
View Articleپیش آهنگی و تربیت بدنی
۴ آبان سالروز انتشار اولین شماره ی نشریه پیش آهنگی و تربیت بدنی است. این نشریه در سال ۱۳۱۹ با صاحب امتیازی و مدیرمسئولی ابوالقاسم شکرایی، از سوی اداره پیش آهنگی و تربیت بدنی منتشر شد. این نشریه که هر...
View Articleحِرز (تعویذ)
حرز یا تعویذ به دعایی گفته می شود که در محفظه ای فلزی و استوانه ای نگهداری شده و از گردن آویزان شود. واژه حرز ریشه در لغات عربی دارد و به معنی پناهگاه و چیزی است که باعث حفاظت می شود. آویختن حرز به...
View Article